Đồng nào mua mắm, đồng nào mua tương? – Tư duy tài chính từ Trên xuống Dưới

Có rất nhiều người, khi bắt đầu chỉnh đốn tài chính cá nhân và gia đình nhỏ, thì là lúc họ bắt đầu vừa sực tỉnh và thấy hoảng loạn vì vấn đề tài chính. Tức là khi đã có biến cố không may xảy ra: thất nghiệp, gia đình có người đau ốm bệnh tật, thậm chí “gãy” vì nợ, hoặc có một khoản nhất định phải chi trong thời gian tới mà chưa xoay được tiền. Đây là lúc mọi người bắt đầu nghĩ đến vén lại, “thắt lưng buộc bụng”. Tâm lí hoảng loạn sẽ khiến mọi người thường bắt đầu từ việc… ghi lại những gì mình tiêu trong Một Tháng, và càng hoảng loạn hơn khi sao nhiều thế nhỉ, rồi lại mệt mỏi vì ghi ghi chép chép.

Đây là cách làm mà theo mình là không hiệu quả, vì ghi chép khi… sự đã rồi. Cải tổ tài chính, bạn không chờ đến cuối tháng để rà soát lại, mà luôn luôn cần bắt đầu tốt nhất là đầu năm, tốt nhì là đầu tháng, và tốt cuối là… ngay bây giờ, để ngày mai phải thực hiện luôn. Việc đầu tiên bạn cần phải làm ấy là lập ra một Khung Ngân Sách (Budget). Nó khác với việc ghi chép lại rồi cuối tháng rà soát thế nào, thì để mình kể chuyện như sau.

Chuyện thứ nhất:

Một lần nọ, ở lớp học thêm Toán, mình giải bài bị sai. Thầy giáo nghiêm khắc nói với mình: “Dạng bài này, thầy đã giảng kĩ, em cũng đã làm nhiều lần. Lẽ ra đến loại bài thế này không được phép sai”. Mình cãi: “Em cũng đã theo đúng các bước giải, chẳng hiểu tại sao lại vẫn sai”. Thế là thầy mắng: “Vì em không hiểu nguyên lí, không hiểu bản chất vấn đề, nên bài giống giống là em cứ ngần đó bước lặp lại rồi thay số mới vào, chứ bài hơi khác một tí là đã không làm được ngay!”.

Chuyện thứ hai:

Một lần mình đi mua đồ với cô bạn. Vốn là định đi cùng để chỉ chỗ cho cô ấy mua thôi, nhưng vào cửa hàng có nhiều đồ xinh quá, mình lại tự dưng vớ lấy mấy món, nhất là đang giảm giá nữa chứ. Lúc ra thanh toán, bạn hỏi, “Thỏ cũng mua à? Mình bảo: “Tiện thì em mua luôn, tranh thủ giảm giá”. Về đến nhà, mình bắt đầu nghĩ ra. Tuy một món đồ giống nhau, hành vi mua sắm như nhau, nhưng mình đã mua vì nó đang được giảm giá, và vì bạn mình cũng mua. Món đồ đó nằm trong kế hoạch vốn có của bạn mình, còn với mình thì không, rõ ràng kết quả hành vi “mua hàng” của bọn mình đến từ những tư duy tiếp cận vấn đề khác hẳn nhau. Trong một khoảng khắc, mình nhớ lại câu chuyện trong lớp học Toán, cảm giác như có tiếng thầy nói, à thì ra, cùng là làm bài toán đó, nhưng không hiểu nguyên lí, thì chỉ thay số vào, giải ra cùng một kết quả nhưng hoàn toàn khác nhau về cách tiếp cận và giải quyết vấn đề.

Tài chính cá nhân và gia đình nhỏ cũng như thế. Cùng là hành vi tiêu dùng, mua sắm nhìn qua giống hệt nhau, nhưng bạn mình và mình đã tiếp cận nó từ góc nhìn thế nào lại khác hoàn toàn khác, đem lại kết quả có thể trong ngắn hạn giống nhau na ná, nhưng dài hạn sẽ rất khác.

Trong kho tàng truyện tiếu lâm dân gian, có truyện như sau:

“Nhà nọ có ba ông cháu. Một hôm, ông sai cháu ra chợ mua một đồng mắm và một đồng tương. Thằng bé mang hai cái bát ra chợ mua, nhưng đi một lúc, sực nhớ ra, quay lại hỏi ông: Ông ơi, đồng nào mua mắm, đồng nào mua tương?

- Ông bảo: Đồng nào cũng được!

Đoạn sau thì hơi chuối, các bạn có thể tự Google tìm đọc nốt. Tuy rằng câu chuyện thực ra phê phán những điều khác chứ không phải nói về vấn đề tài chính, nhưng có lẽ vì hay nghĩ đến tiền quá nên mình đọc xong lại cứ ngân nga, “Ừ ha, đồng nào mua mắm, đồng nào mua tương?”. Một câu hỏi tưởng vô tri nhưng có thể dễ dàng đem áp dụng vào bước đầu tiên của quá trình chỉnh đốn từ tư duy, cách tiếp cận vấn đề tài chính trở đi. Để cho dễ hiểu, mình tạm chia nó thành hai kiểu tư duy tiếp cận tài chính: Một là từ Dưới lên Trên, hai là từ Trên xuống Dưới.

Thế nào là tư duy tài chính từ Dưới lên Trên? Thế nào là tư duy tài chính từ Trên xuống Dưới?

Để dễ hình dung, mình sẽ tạm lấy ví dụ trong vận hành tài chính doanh nghiệp.

Đầu năm, anh Cường, tổng GĐ cty, cùng các phòng ban lập dự toán ngân sách trong năm. Lập xong, anh Cường giao về các phòng. Các trưởng, phó phòng quyết định thi hành và thực hiện theo dự toán được giao. Phòng hành chính muốn thay thế máy in đã cũ, liền lập tờ trình gửi sếp duyệt. Chị Phương là nhân sự phòng hành chính được giao đi mua máy trong ngân sách được duyệt chi của công ty, nhưng phòng Hành chính chịu trách nhiệm mua và tạm ứng trước. Chị Phương mua xong, gom đầy đủ giấy tờ, hóa đơn mang sang phòng kế toán. Phòng kế toán trên căn cứ đó hạch toán vào chi phí công ty và hoàn tạm ứng cho phòng Hành chính.

Như vậy, cùng tham gia 1 hành động là mua cái máy in, anh Cường là TGĐ đã nhìn tài chính trong cty Từ Trên Xuống: Nó nằm trong kế hoạch, anh đã duyệt tờ trình mức tiền trong khoảng bao nhiêu, anh giao ai thi hành. Chị Phương thì nhận nhiệm vụ mua sắm theo kế hoạch anh Cường giao. Còn phòng kế toán, không cần biết là ai giao bao nhiêu, chỉ biết đúng theo chỉ đạo, cầm hóa đơn về đây, tờ trình sếp đã duyệt, là họ hạch toán. Trong trường hợp nếu mua từ tài khoản công ty, phòng Kế toán sẽ căn cứ quy trình nội bộ để duyệt cho tiền đi. Vậy, phòng kế toán thực ra tiếp cận chuyện này khác anh Cường. Họ đang nhìn tài chính từ dưới lên trên, tức là từ cấp thi hành. Còn anh Cường, nhìn từ trên xuống, từ cấp ra và duyệt kế hoạch.

Thế nếu là tài chính cá nhân và gia đình thì thế nào? Mình thấy cũng thế cả. Chỉ có điều, thay vì đứng ở ngôi anh Cường, thì đa số mọi người lại đứng ở ngôi của chị Phương hay là phòng kế toán. Họ quên mất họ muốn làm chủ tài chính, thì phải có tư duy từ ngôi chủ.

Quay lại câu chuyện tiếu lâm ở trên, người ông đã đứng ở vai anh Cường, còn đứa cháu đứng ở vai chị Phương. Lẽ ra ông cần chi tiết hơn, là mua mắm bao nhiêu, mua tương bao nhiêu tiền. Đồng thời giao tổng ngân sách là hai đồng cho cả hai món. Có thể mua hai món cùng lúc và mặc cả thì rẻ hơn, hết có đồng rưỡi, đồng tám chả hạn. Tiếp cận tài chính từ góc độ làm chủ gia đình, là phải đi từ tổng thể đã, còn cấp thi hành tính sau. Câu hỏi của đứa cháu “Đồng nào mua mắm, đồng nào mua tương” cũng có thể đem ra để hỏi chính chúng ta, khi bắt tay cải tổ tài chính cá nhân là phải bắt tay lập dự toán tài chính gia đình, luôn cần biết, với tổng số tiền là ngần này, thì phần nào chi cái gì. Bạn có trách nhiệm “giao việc” cho từng đồng tiền một, chứ không phải thụ động tiêu đi khi phát sinh nhu cầu. Tư duy tài chính từ Trên xuống Chính là tư duy lập kế hoạch và giao việc cho tiền, thay vì chạy theo nó mỗi khi phát sinh nhu cầu và chỉ ghi lại khi sự… đã rồi. Việc ghi chép lại là công tác kế toán sau cùng, nhưng chỉ có giá trị nhất khi nó theo đúng kế hoạch ngân sách từ đầu mà thôi. Còn không, nếu chạy theo ghi chép mà không có một khung kế hoạch với dự toán chi tiêu từ đầu, các bạn gần như không biết mình cần chi cụ thể cho bao nhiêu, cái gì đang là ưu tiên chi tiêu ở giai đoạn này, còn bao nhiêu tiền. Dẫu cho có mở app ghi chép, xem báo cáo thống kê thì cũng thế, vì cách tiếp cận của phương pháp đó là từ dưới lên trên, chứ không phải từ trên xuống.

Như vậy, để có một kế hoạch tài chính hiệu quả, tiết kiệm tăng cao, nhàn đầu về tài chính hơn thì cần thay đổi cốt lõi từ tư duy đã. Nếu không có sự thay đổi về cách nhìn nhận vấn đề tiền bạc và làm ngân sách từ đầu thì bạn có ghi chép và đếm lại cuối tháng cũng không có nhiều hiệu quả. Tưởng tượng mỗi tháng bạn xem lại ghi chép một lần cuối tháng, thì một năm bạn xem lại tài chính 12 lần và đều diễn ra khi sự đã rồi, đã tiêu rồi, và dù có muốn rút kinh nghiệm cho tháng sau đi nữa thì nhìn lại thấy khoản chi nào mà chẳng… có lí!

Tưởng tượng thêm, nếu bạn lái chiếc xe “tài chính gia đình” đi trên con đường để đến đích, bạn sẽ đi như thế nào? Bạn muốn trước khi khởi hành, nghiên cứu kĩ “bản đồ” ngân sách, biết được nơi nào có trạm xăng, nơi nào có ngã rẽ để lên kế hoạch chuyến đi, hay là bạn định tranh thủ dừng đèn đỏ 12 lần để hỏi đường xung quanh?

Để đi đến đích nhanh và hiệu quả thì tất nhiên là cần có một “bản đồ” – tức là tư duy tài chính đúng hướng và ngân sách từ đầu đã, rồi mới cần thì dừng lại dọc đường, mở bản đồ ra xem, hỏi han người xung quanh sau.

Bây giờ là thời điểm đầu năm mới, thời điểm vàng để bạn cải tổ vấn đề tài chính cá nhân/ gia đình ngay hôm nay bắt đầu từ việc thay đổi tư duy về tài chính. Đừng chần chừ nữa mà hãy bắt tay vào lập tức nhé.

Và nếu bạn có nhu cầu muốn được nghe mình chia sẻ thêm về cách chuyển đổi tư duy tài chính và lập kế hoạch ngân sách cho năm mới thì bạn có thể đăng ký buổi chia sẻ (có phí) ở đây: https://forms.gle/SXJSZFBAYUhMS7c76